Kijk angst voor nieuwe affaire in de ogen

Er is - terecht - veel aandacht voor het voorkomen van een nieuwe toeslagenaffaire en het compenseren van de gedupeerden. De individuele verhalen zijn ronduit schrijnend en zoiets willen we natuurlijk te allen tijde voorkomen. Maar mijn inziens ligt er als gevolg van deze affaire toch een ander groot probleem op de loer: bij twijfel wél uitkeren. De angst om in een nieuwe affaire te belanden, mag niet leiden tot een terugdeinzend ambtenarenapparaat. En juist dat lijkt er aan de hand; er lijkt een teneur te ontstaan waarbij er bij twijfelgevallen - het grijze gebied - gekozen wordt om wel uit te keren of niet terug te vorderen om problemen te voorkomen. Om een dergelijke verkwisting van gemeenschapsgeld tegen te gaan is natuurlijk een betere rechtmatigheidstoetsing nodig, maar ook snellere afhandeling en vooral heldere en persoonlijke communicatie en nazorg.

"Er ligt een ander groot probleem op de loer: bij twijfel wél uitkeren."

In 2020 werden er bij het Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ) bijna vijfhonderd meldingen gedaan van mogelijke fraude. Over de Zorgverzekeringswet (Zvw) kwamen de meeste signalen binnen, zo meldt de Nationale Zorggids. De meest opzichtige fraudegevallen zullen heus opgespoord worden, het zijn juist de minder opvallende gevallen die mij zorgen baren. Een prima georganiseerde zorginstelling, die vier ton uitkeert aan een bestuurder, is niet per definitie frauduleus bezig. Het is misschien een wat forse vergoeding en het is bijzonder dat zijn of haar naam als enige bij de Kamer van Koophandel is vermeld. Maar als het verder klopt volgens de geldende regels en contracten, zal een gemeente niet snel de zorgregeling korten op verdenking van fraude. Zo’n beslissing heeft namelijk ook grote gevolgen voor de ontvangers van de zorg. Zwart-wit gesteld is de gedupeerde van dit grijze gebied in dit geval de belastingbetaler en niet de ontvanger van de zorg.

Eerst uitkeren, dan controleren

Maar onvoldoende toetsing kan ook zeer vervelende gevolgen hebben voor de ontvanger, zo blijkt uit de uitkering van de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemer (Tozo) in Amsterdam. De gemeente Amsterdam heeft, net als veel andere gemeenten, de keuze gemaakt om voorschotten uit te keren zonder strenge toetsing vooraf, om ondernemers snel te hulp te schieten. Voor ontvangers was er bij de invoering veel onduidelijkheid over de criteria. Zzp’ers die ook studeerden of geen inschrijving bij de Kamer van Koophandel hadden, moeten hun Tozo-uitkering terugbetalen. Daarnaast was er onduidelijkheid bij partnertoetsen en of een zzp’er op een andere manier zijn inkomen kon aanvullen en een Tozo-uitkering ontvangen. Natuurlijk waren er verzachtende omstandigheden en niet eerder kwamen er zoveel aanvragen in korte tijd binnen. Maar dat eerst uitkeren en daarna controleren de kwaliteit niet ten goede komt, kon je natuurlijk vooraf zien aankomen.

"Men staart zich te veel blind op capaciteit."

Maatschappelijke druk voor snelle oplossing

Zowel bij de compensatie van gedupeerden van de toeslagenaffaire als bij het ondersteunen van zzp’ers tijdens de corona-crisis is er sprake van politieke en maatschappelijke druk om snel tot een oplossing te komen. In de praktijk staart men zich te veel blind op capaciteit. Er wordt te vaak vergeten dat juist ook in de uitvoering experts nodig zijn die niet alleen kijken naar de uitvoering van de regels, maar ook in staat zijn om inhoudelijke controles uit te voeren en processen te verbeteren. Die door hun inhoudelijke kennis veel beter in staat om over zowel het proces als de uitkomst te communiceren met betrokkenen en de nazorg te leveren.

En juist dat is belangrijk; verstand van zaken, maatwerk, goede communicatie en een gedegen rechtmatigheidstoets. Niet alles is te standaardiseren en iedereen kent het gevoel om bij een (overheids)instelling van het kastje naar de muur te worden gestuurd. Juist bij dit soort grote affaires is het belangrijk om met verstand van zaken naar de administratieve processen te kijken en te zorgen voor heldere communicatie. Wat de volgende affaire wordt? Laten we ervoor zorgen dat die er niet komt!