Affaires als de Toeslagenaffaire vragen om een andere manier van denken over de flexibele schil

De afgelopen periode kreeg Nederland een spoedcursus Sociale Zekerheid. De Toeslagenaffaire leidde tot de val van bewindslieden en uiteindelijk het kabinet, en zal een belangrijke stimulans zijn voor de hervorming van het Toeslagenstelsel. Ook de recente boodschappenaffaire resulteerde bij gemeenten tot vragen over het minimabeleid, maatschappelijke discussies en diverse wetsvoorstellen. Er is veel meer aandacht voor de gevolgen voor de burger. De grootste uitdaging wordt nu om de uitvoering structureel te veranderen en meer te gaan werken vanuit de bedoeling van de wet- en regelgeving. 

Politiek klimaat 

De affaires staan niet op zichzelf. Ze zijn een gevolg van het politieke klimaat van het afgelopen decennium. Door onder andere de nasleep van de crisis en in het bijzonder de Bulgarenfraude, kwam de nadruk te liggen op handhaving en fraudebestrijding. De gevolgen zijn strengere wetgeving, grotere maatschappelijke druk en minder ruimte voor maatwerk. Inmiddels is het nu de vraag of dit de beste route was. 

 
Angstcultuur

Deze ontwikkelingen hadden invloed op de uitvoering en daarmee ook op de onderliggende organisatiecultuur. De druk vanuit de politiek en samenleving resulteerde bij sommige organisaties zelfs tot een angstcultuur (bron: NOS) waarin men bang werd om fouten te maken en de nadruk kwam te liggen op een nog preciezere uitvoering van wet- en regelgeving. Organisaties staan nu voor de grote uitdaging om op een andere manier te gaan werken. Deze manier van werken is niet alleen afhankelijk van beleid en wetgeving, maar ook van de cultuur en de bereidheid en het vermogen om anders te gaan werken.  

 
Van zwart-wit naar grijs 

Mijn ervaring is dat organisaties soms vergeten waar het verschil wordt gemaakt. De oplossing ligt namelijk grotendeels in de uitvoering zelf. Juist daar is het van belang om het zwart-wit denken af te leren. Medewerkers moeten (leren) omgaan met het grijze gebied wat er bestaat tussen de persoonlijke omstandigheden van de burger en wet- en regelgeving. Persoonlijk vind ik de term ‘werken vanuit de bedoeling’ daar goed bij passen. Dit vraagt niet alleen om een andere mind-set, maar ook om frisse energie en het inzetten van andere competenties. 

Verandering begint op de werkvloer 

Overheidsorganisaties werken vaak met een grote flexibele schil. Deze wordt (te) vaak benaderd vanuit een capaciteitsvraagstuk (handjes) en (te) beperkt vanuit een kwaliteits- of veranderingsimpuls. Juist hier ligt een grote kans om de noodzakelijke (cultuur)verandering te realiseren. Kies eens voor de frisse denkers die het anders durven doen. Kies voor kandidaten die snappen wat dienstverlening is. Kies de medewerkers die gemotiveerd zijn om de wet- en regelgeving te doorgronden. Het moet on the job gebeuren. In samenwerking met de mensen die er nu al werken. Want een cultuurverandering ontstaat door het geven van voorbeelden. Door het opdoen van nieuwe ervaring. En door passie voor het vak.